Koyu İdrar Nedenleri ve Tedavisi

Koyu renkli idrar, çoğunlukla kahverengi, bordo ve koyu sarı renklere sahip idrar çeşididir ve normal değildir. Buna karşılık daha farklı renklere rastlamak mümkündür. Bu renkteki idrarın en önemli tetikleyicisi dehidrasyondur(susuzluk). Bununla beraber vücuda zararlı olacak potansiyelde atık ürünlerin vücutta dolaşması da koyu renkli idrara sebep olabilir.

Koyu İdrar Tanı

• Hepatit
• Siroz
• Travma
• Safra tıkanıklığı
• Safra kesesi taşları
• Mesane kanseri
• Mesane taşları
• Karaciğer hastalığı
• Sarılık
• Pankreas Kanseri
• Böbrek Kanseri
• Talasemi
• Sıtma
• Kan inceltici ilaçların yan etkileri
• Rabdomiyoliz
• Porfirilerin
• Böbrek taşları
• Dehidrasyon
• Hematüri
• Goodpasture Sendromu

Koyu İdrar Nedenleri

İdrar, böbrekler tarafından kandan süzme işlemiyle oluşur. İçeriğinde su ve atık ürünler bulunur. Bu bağlamda atık ürünlerin oranıyla birlikte idrarın rengi de değişir ve oran arttıkça idrarın rengi soluk sarıdan koyu kehribar rengine kadar değişme gösterebilir. Bunun yanında idrarın koyuluğu birçok duruma işaret edebilir. Bunlardan bazıları:

Dehidrasyon

Vücutta yeterli su olmadığında dehidrasyon gerçekleşir ve dehidrasyon koyu idrarın en belirgin göstergesidir. Vücut fonksiyonlarının işlemesine engel olan dehidrasyon yetersiz sıvı tüketiminin yanında aşırı terlemeyle birlikte de gerçekleşebilir.

Dehidrasyonla Birlikte Görülen Problemler

• Ağız ve dudak kuruluğu
• Kabızlık
• Yorgunluk ve halsizlik
• Susuzluk
• Baş dönmesi

Tedavisi

Dehidrasyon, çoğunlukla yetersiz sıvı tüketimiyle ortaya çıktığından ilk aşamada bolca su içilmelidir. İkinci aşamada dehidrasyonun seviyesine göre doktor kontrolünde ilaç kullanılabilir. Ayrıca bazı uzmanlar bitki çayı kullanımının dehidrasyonu önlediğini düşünmektedir.

İdrar Yolu Enfeksiyonları

Sağlıklı bir insanın idrarında bakteri bulunmaz, idrar yolunda bakteri(mikrop) tespit edildiğinde tedavi edilmelidir. İdrar yolu enfeksiyonlarının göstergelerinden biri koyu idrar rengidir.

İYE Belirtileri

• Karın ağrısı
• İdrara sık çıkma
• Koyu, kanlı veya kötü kokulu idrar
• İdrar yaparken ağrı veya yanma
• Kadınlarda alt karın bölgesi(pelvik) ağrısı
• Bulantı veya kusma

Tedavisi

İdrar yolu enfeksiyonları tanısı konulan hastanın tedavisindeki ilk aşama doktor kontrolündeki antibiyotik kullanımıdır. Tedaviye ek olarak hastaların dikkat etmesi unsurlar şunlardır:

• Bol miktarda su tüketmek
• İdrar tutmaktan kaçınmak
• Cinsel ilişki sonrasında genital bölgeyi temizlemek ve idrara çıkmak
• Genital bölge temizliğinde sabun ve benzeri ürünleri kullanmaktan kaçınmak
• Genital bölge temizliğinde sabun kullanımından kaçınmak
• Pamuklu iç çamaşırı tercih etmek

Yiyecek ve İçecekler

İdrar renginin koyu olmasının sebeplerinden biri de tüketilen bazı yiyecek ve içecekler olabilir. Aynı zamanda idrarın rengiyle birlikte kokusu da değişime uğrayabilir.

Hangi Gıdalar İdrar Rengine Etki Eder?

• Pancar ve böğürtlen idrarı kırmızı yapabilir.
• B-6 vitamini açısından zengin olan gıdalardan somon idrarı koyu sarı yapar.
• Fazla havuç tüketimi idrarı turunculaştırabilir.
• Kuşkonmaz idrarı yeşilimsi yapabilir.
• Dragon meyve idrarı pembeleştirebilir.

İlaçlar

Yiyecek ve içecekler gibi bazı ilaçların kullanımı da idrar renginde koyulaşmaya ve kötü kokulara sebep olabilir.

Hangi İlaçlar İdrar Rengine Etki Eder?

• Metronidazol, klorokin ve primakuin ilaçları, idrarın rengini koyu kahverengiye veya çay rengine dönüştürebilir.
• Tioridazin, klorpromazin ve sinemaki idrarı kırmızıya çevirebilir.
• İndometasin, prometazin, amitriptilin ve simeditin ilaçları idrara mavi veya yeşil renk verebilir.
• Warfarin, rifampin ve fenazopiridin, turuncu idrara neden olabilir.

Hepatit C Virüsü

Hepatit C virüsünün vücuda girmesiyle karaciğerde ortaya çıkan bir hastalık olan Hepatit C, idrarın koyulaşmasıyla kendini gösterebilir.

Koyu İdrarla Birlikte Görülen Problemler

• Eklem ve kas ağrıları
• Karın ağrısı
• Kaşınan cilt
• Ateş
• Mide Bulantısı ve iştahsızlık
• Yorgunluk

Tedavisi

Antiviral ilaç kullanımı ve aşılama Hepatit C Virüsü’nün tedavilerindendir. Eğer virüs sebebiyle karaciğer işlevini yerine getiremeyecek kadar hasar gördüyse karaciğer nakline başvurulabilir.

Hemolitik Anemi

Vücut sistemi hatalı bir şekilde fazladan kırmızı kan hücresi yok ettiğinde kişilerde hemolitik anemi gelişir. Hemolitik Anemi sonucunda koyu idrar görülebilir.

Koyu İdrara Ek Olarak Görülen Semptomlar

• Baş dönmesi ve baş ağrısı
• Soluk ten
• Yorgunluk
• Kalp çarpıntısı
• Titreme ve ateş
• Karnın üst bölgesinde ağrı

Tedavisi

İlaç kullanımı, cerrahi mücadele gibi tedavi yöntemleri olan hastalığın kontrol edilememesi durumunda kan ve ilik kök hücre nakline başvurulabilir.

Koyu İdrar Rengi Türleri

• Kırmızı veya pembe idrar
• Turuncu idrar
• Yeşil veya mavi idrar
• Koyu kahve veya çay rengi idrar
• Mor idrar

Kırmızı veya Pembe İdrar

Kırmızı veya pembe idrar en tehlikeli idrar rengidir. Normal şartlar altında idrar asla kırmızı veya pembe olmamalıdır. Normalde idrarın içinde bir miktar kan bulunur ancak yalnızca mikroskop ile görüntülenebilecek kadar küçük orandadır. Bu nedenle idrarınızda pembeden başlayarak koyulaşan renkler saptadığınızda uzmana başvurmalısınız.

İdrarda kan olma durumunun tıbbi terminolojideki karşılığı “hematüri”dir. Hematüri çeşitli sorunlara işaret edebildiği gibi kanserin göstergesi de olabilir. Bu sebeple uzmanlar, idrarda en ufak bir kan bile olsa görmezden gelinmemesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Neden Olur?

Kırmızı veya pembe idrar bir yaralanmanın sonucu olabileceği gibi idrar yolu enfeksiyonu ve böbrek taşı gibi problemlerin de sonucu olabilir. Aşırı fiziksel egzersiz yapıldığında böbreklerin, mesanenin veya idrar yolunun hasar görmesi sonucu idrara kan sızabilir ve idrarınızın rengi değişebilir, bu durum çoğunlukla geçicidir. Ayrıca bazı ilaçların kullanımı idrarda renk değişmesine sebep olabilir ve bu durum çoğunlukla geçicidir. Fakat idrarınızın renginin sarıdan pembeye veya daha koyu bir tona değiştiğini saptarsanız ve ilişik olarak kullandığınız bir ilaç yoksa hemen bir tıbbi yardım almalısınız. Aynı zamanda kullandığınız bazı ilaçların idrar rengindeki değişiklik, ilacı bıraktıktan sonra bir veya iki gün içinde geçmelidir.

Erkeklerde hematürinin en yaygın sebebi prostat büyümesidir. Prostat büyüdükçe üretrayı sıkıştırır ve idrar yapmada problemlere neden olur. Mesane tamamen boşalmadığı için bu durum idrar yolu enfeksiyonuna sebep olabilir. Böylelikle idrar rengi koyulaşır ve kanlı bir şekilde gelir.

Hangi İlaçlar Hematüriye Yol Açar?

Bazı spesifik kanser türlerini tedavi etme aşamasında kullanılan siklofosfamid ilacı koyu renk idrara yol açabilir. Bunun yanında penisilin, aspirin ilaçları ve heparin, warfarin gibi kan inceltici ilaçlar hematüriye yol açan ilaçlardandır.

Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı?

İdrarda görülen kanın çok ciddi sebepleri olabilir, bu sebeple ilk fark edildiği anda dikkate alınmalı ve göz ardı edilmemelidir. İdrar yapmakta zorlanıyorsanız, idrara çıktığınızda kan pıhtıları olup olmadığını gözlemleyin. Eğer kan pıhtıları görürseniz acilen bir doktora görünmeniz gerekmektedir.

İdrarda kan görülmese de mikroskopik hematüri yaşıyor olabilirsiniz. Bunun göstergeleri karın ve böbrek ağrısı, sık sık idrara çıkma ve idrarın ağrılı olması gibi göstergeler olabilir. Aynı zamanda ağrısız da olsa hematüri yaşıyorsanız bu bir tümör göstergesi olabilir. Bu göstergeler dikkate alınmalı ve tıbbi yardım istenmelidir.

Hematüri ile Birlikte Görülen Belirtiler

• Ateş
• Mide bulantısı ve kusma
• Titreme
• Karın ve sırt ağrısı

Teşhis Nasıl Konur?

İdrar ile ilgili hastalıklara “Üroloji” bölümü bakar. Üroloğunuza başvurduğunuzda sizden kan testi isteyecektir, kanın temel nedenine ulaşmak tedavinin doğru olmasını sağlayacaktır.

Kan testinin yanında CT Taraması gibi görüntüleme testleri yaptırmanız gerekebilir. Buna ek olarak bazı durumlarda doktorunuz sistoskopi tekniğiyle mesanenize kamera göndermek için küçük bir tüpü kullanarak teşhis koyabilir.

İdrarınızda kırmızı renk olmasının her durumda “hematüri” olduğunu söylemek yanlış olacaktır. Bazı durumlarda test sonuçlarınız pozitif çıksa bile doktorunuz bunun ” yanlış pozitif” olduğuna karar verebilir. Bu durum çoğunlukla idrarın bekletilmesi, idrarın alınma şekli(temizlik, rektal veya genital kanama, menstrüasyon), kimyasal analizin yeterli bulunup mikroskobik bulgulara bakılmaması gibi nedenlerden kaynaklanır. Doktorunuz bu durumda uygun bir temizlikten sonra, sabah aç karnına bir idrar testi daha yaptırmanızı isteyebilir. Bunun sonucuna göre kesin teşhis yapılır ve testiniz pozitifse tedavinizin aşamaları belirlenir.

Tedavi Süreci

Doktorunuzun teşhisi, tedavinin süresini ve yöntemini belirleyecektir. Buna göre;

İdrarınızdaki kanın sebebi İdrar Yolları Enfeksiyonu ise, doktorunuz antibiyotik kullanmanızı tavsiye edecektir. Hematürinin sebebi büyük böbrek taşlarıysa, cerrahi müdahaleler ve ilaçlar doktorunuzun belirlediği şekillerde uygulanacaktır. Böbrek taşı sebebiyle koyu idrar problemi yaşıyorsanız, tedavi edilmediği taktirde ağrılara yol açacaktır.

Doktorunuz muhtemelen “Ekstakorporeal Şok Dalgası Litotripsi” yöntemini tavsiye edecektir; hafif anestezi ile birlikte böbrek taşlarınız ses dalgaları aracılığıyla küçük parçalara ayrılır. Eğer prostat problemi yaşıyorsanız, idrarınız bu durumda da muhtemelen koyu olacaktır. Bu durumda sağlık uzmanınız size bazı spesifik ilaçları reçete edecektir. Bazı durumlarda cerrahi müdahaleye gerek duyulabilir.

Tedavi Sonrası

Hematüri tedavi süreci önemli olduğu kadar tedavi sonrasında alınması gereken önlemler de oldukça önemlidir. Tedavi sonrası süreçte doktorunuzun kararı doğrultusunda taburcu olsanız bile, doktorunuz evde dinlenmeniz için size rapor verecektir. Özellikle ağır enfeksiyon problemi yaşayan hastaların ev istirahatinde olması, hastalığın nüks etmemesini sağlayacaktır. Bu kritik dönem hastanın sağlığı için oldukça önemlidir ve hasta vücut direncini tekrar kazanana dek ev dışında umumi tuvalet kullanmaması önerilir.

İdrarınızda kan saptanması sonucunda yapılan tetkiklerde böbrek iltihabı, böbrek taşı, idrar yolu enfeksiyonu gibi enfeksiyona sebebiyet veren hastalıklar teşhis edilirse sağlık uzmanınız antibiyotik kullanmanızı önerecektir. Ancak hematürinin sebebi enfeksiyondan bağımsızsa antibiyotik kullanımı vücudunuza faydadan çok zarar verecektir. Zira gereksiz antibiyotik kullanımı böbreklere zarar verir.

Hematüriden Korunma Yolları

Koyu renk idrar dendiğinde akla ilk gelen kırmızı idrardır. Kanamalı idrar anlamına gelen “Hematüri” koyu idrar sınıfının en tehlikeli çeşididir ve görmezden gelinirse büyük sorunlara yol açabilir. Bu bağlamda hematüriyi önlemek adına bazı önlemler alınmalıdır. Bu önlemlerden bazıları şunlardır:

• Kimyasallardan mümkün olduğu kadar uzak durmalısınız. Kimyasallar mesane kanserine yol açabilir. Ayrıca sigara içmek de mesane kanserine yol açan unsurlardan biridir.
• Bol bol su içmek, hematüriden korunmanın en etkili yollarının başında gelir.
• Hematüriye yol açan unsurlardan birisi de şüphesiz enfeksiyonlardır. Enfeksiyonların en büyük düşmanı sudur, bu sebeple bolca su içmelisiniz.
• Cinsel ilişkiden sonra idrar yapmak hematüriyi önlemek için bir çözüm olabilir. Ayrıca genital bölge hijyenine dikkat etmeniz enfeksiyonlardan sizi koruyacaktır.
• Hematüri şikayetiniz tükettiğiniz gıdalar ile ortaya çıktıysa bu yiyeceklerden uzak durmak elzem olacaktır.
• Hematüri şikayetiniz ağır sporlar sonucu ortaya çıktıysa ağır egzersizlerden kaçınmalı yerine daha hafif olanları tercih etmelisiniz.
• Eğer hematüriye kullandığınız ilaçlar sebep olduysa, sağlık uzmanınıza başvurarak ilacınızı gözden geçirmesini isteyebilirsiniz.

Turuncu İdrar

Değişen her bir idrar renginin farklı bir sebebi vardır ve vücutta farklı bir noktayı işaret eder. Turuncu idrar dendiğinde genellikle vücudun normalden fazla susuz kalması akla gelmektedir. İkinci olarak ise kullanılan bazı ilaçlar ilacı turunculaştırabilir.

Neden Olur?

• Turuncu idrar, karaciğerdeki bir problemi işaret edebilir.
• Bolca havuç veya havuç suyu tüketmek turuncu idrara sebebiyet verebilir.
• Bazı vitamin ve takviyeler idrarınızı turunculaştırabilir.
• Safra kanalındaki bir problemin habercisi olabilir.
• Bazı kemoterapi ilaçlarının kullanımı turuncu idrarla sonuçlanabilir ve ciddi olabilir.
• Kabızlığı tedavi etme amacıyla kullanılan bazı müshiller idrar renginizi etkileyebilir.
• İdrar yolu enfeksiyonları turuncu idrara yol açabilir.
• Böbrek enfeksiyonu turuncu idrara sebep olabilir.
• Beta-karoten takviyelerinin tüketimi turuncu idrara yol açabilir.

Teşhis Nasıl Konur?

Üroloğunuz şikayetlerinizi dinledikten sonra durumu tespit etmek ve tespite uygun tedavi başlatmak adına size bazı sorular soracaktır. Bu sorulardan bazıları şunlardır:

• İdrarınızda normalin aksi bir koku var mı?
• Hangi ilaçları kullanıyorsunuz?
• Normalden az veya normalden sık idrara çıkıyor musunuz?
• İdrarınızın turuncu renk olduğunu ilk ne zaman fark ettiniz?
• İdrarınızı yaparken acı veya yanma hissiyle karşılaşıyor musunuz?
• Başka belirtiler olduğunu gördünüz mü? Varsa bu belirtiler neler?

Birlikte Görülebileceği Semptomlar

Turuncu idrarın başlı başına bir probleme işaret etmesiyle birlikte, eş zamanlı görülen diğer semptomlar da dikkate alınmalıdır. Bu semptomlar önemlidir ve dikkate alınmazsa turuncu idrarın getirdiği hasarla birlikte bazı vücut fonksiyonlarına kalıcı hasar verebilir. Kalıcı böbrek hasarı, enfeksiyonun tüm vücuda yayılması, hayati tehlikesi olan bakteri enfeksiyonu(sepsis) ve kalıcı karaciğer hasarı gibi sonuçları olabilir. Bu semptomların bazıları şunlardır:

• Ateş ve titreme
• Aşırı kanama
• Düşük tansiyon
• İştah kaybı
• Sarı ve kaşınan cilt
• Kusma olmaksızın mide bulantısı

Yeşil veya Mavi İdrar

Yeşil veya mavi idrar dendiğinde akla gıda boyası gelir. Diğer koyu idrar renklerine nispeten yeşil veya mavi idrar nadir görülür. Uzmanlarca diğer idrar türlerine göre daha az tehlikeli olarak görülen bu idrar türü çoğunlukla bir ilacı veya gıdayı işaret eder. Nadirde olsa fazla B vitamini tüketiminin ve Kuşkonmazın idrar rengini yeşile döndürdüğü görülmüştür.

İdrar rengi genellikle bu ilaç veya gıdaların tüketimi bırakıldığında bir kaç gün içerisinde normale döner. Diğer idrar türleri kadar tehlikeli olmasa da “Psödomans (bakteri) kaynaklı bir hastane enfeksiyonu” da idrarınızda yeşil renge sebep olabilir.

Yeşil İdrara Sebep Olan İlaçlar

• Amitriptilin
• Triamteren
• İndigokarmin
• Metilen mavisi
• İyodoklorhidroksilin
• Akriflovin

Mavi İdrara Sebep Olan İlaçlar

• Amitriptilin
• Bakır Tuzları
• Metilin mavisi
• Nitrofurantoin

Koyu Kahve veya Çay Rengi İdrar

Genellikle koyu kahve veya çay renginde idrar görülen kişiler günlük hayatta bolca kafein tüketen kişilerdir. Bunun haricinde diğer türlerde olduğu gibi bazı ilaçların etkisiyle idrar renginiz koyu kahverengi tonlarını alabilir.

Uzmanlar idrarda koyu kahverengi tonunun, idrarınızda safra varlığına işaret edebileceğine ve bir karaciğer hastalığını gösterme ihtimaline de işaret etmiştir. Özellikle egzersizlerden sonra koyu kahverengi idrara rastlıyorsanız bu çok ciddi bir durum olabilir, tıbbi destek alınmalıdır.

İlişik Olabileceği Problemler

• İdrar yollarında kanama
• İdrar yolu enfeksiyonları (İYE)
• Şiddetli derecede dehidrasyon
• Siroz ve hepatit gibi karaciğer hastalıkları
• Kalıtsal bir grup hastalık (porfiriler)
• Melanom
• Böbrek Bozuklukları
• Ciddi rahatsızlıklardan biri olan hemolitik anemi

Kafein ile Arasındaki İlişki

Kafein esas olarak çay ve kahvede bol miktarda bulunur. Kafeinin idrar söktürücü işlevi pek çok insan tarafından bilinmektedir. Kafein bunu yaparken dolaylı olarak idrarın amonyak, üre gibi atıklarla daha konsantre hale gelmesine ve renk değiştirmesine sebep olur. Bunun sonucunda idrar rengi daha koyu ve keskin bir hale dönüşür. Aynı zamanda bu klasik bir dehidrasyon sebebidir. Kafein ve su tüketimi arasındaki oranı dengelemek dehidrasyonu engelleyecek ve idrar renginizin normalleşmesini sağlayacaktır.

Nasıl Önlenir?

Her koyu idrar renkte olduğu gibi bu renkte de tek bir nedenden şüphelenmek doğru değildir. Yapılan bazı araştırmalarda beslenme listesinde ağırlıklı olarak pancar bulunan kişilerin idrarının koyu kahveye döndüğü saptanmıştır. Bol kafein tüketiyorsanız veya kendinizde gözlediğiniz diğer durumlarda, bir süre alışkanlıklarınızı değiştirerek kendinizi gözlemlemelisiniz.

Birkaç gün sonra idrar renginde değişme olmadıysa derhal bir uzmana başvurup nedenini öğrenmelisiniz. İdrar renginin uzun süre koyu kalması genellikle vücudun başka bir bölümündeki aksaklığın habercisidir.

Hangi Besinler Neden Olur?

• Aloe Vera Bitkisi
• Bakla
• Ravent Bitkisi
• Çeşitli Gıda Boyaları

Sebep Olan Bazı İlaçlar

• Demir takviyeleri
• Klorokin (Aralen) gibi antimalaryaller
• Kaskad veya sinameki müshiller
• Levodopa türü ilaçlar

Mor Renk İdrar

Diğer koyu renk idrar türlerinin yanında mor renk idrar ayrı bir sınıfa konur. Bunun sebebi mor renk idrarın bir genetik hastalığın habercisi olmasıdır. Genetik bir hastalık olan “porfiri” hastalığı sinir sistemini etkileyen, tahrip edici bir hastalıktır. Halk arasında “vampir hastalığı” olarak da bilinir. Bu sendromu yaşayan hastaların idrar ve dışkıları anormal bir şekilde mordur ve hastalık ismini buradan almıştır.

Mor Renk İdrar Torbası Sendromu(MİTS) bakteri kolonizasyonuna bağlı mavi ve kırmızı pigment üretimi sonucunda ortaya çıkar.

Risk Faktörleri

• Genellikle ileri yaştaki kadınlar
• Kronik böbrek yetmezliği
• Alkali veya asidik idrar
• Hipertansiyon
• PVC içeren üriner kateter ve idrar torbası uygulanması

Porfiria Hastalığı Belirtileri

• Güneş ışığına karşı aşırı duyarlılık
• His kaybı, kuvvetsizlik, karıncalanma ve uyuşma gibi nörolojik bulgular
• Böbrek fonksiyonlarında azalma
• Dişlerde anormal renk bulguları
• Vücudun belli bölgelerinde şiddetli ağrı
• Anksiyete zihin bulanıklığı, depresyon gibi nöropsikiyatrik bulgular
• Göz kararması ve bayılma
• Aniden görülen şiddetli karın ağrısı atakları, akabinde bulantı, kusma veya kabızlık gibi semptomlar
• Solunum güçlüğü
• Ateş
• Cillte sulu ve kabarcıklı kaşıntı

Nasıl Teşhis Edilir?

Nadir görülen bir hastalık olduğu için teşhis edilmesi çok zordur. Ancak yine de testler ile anlaşılabilmesi mümkündür.

Nasıl Tedavi Edilir?

Hastalık, hastada ataklar halinde geldiğinden ölümcül olabilir. Bu nedenle “ampirik tedavi” önerilir. Öte yandan atakları tetikleyen diğer ilaçlar veya gıdalar tespit edildiyse bunların alımı kesilir. Ataklar esnasında hastanın ağrısı çok şiddetli olduğundan tedavi sırasında kuvvetli ağrı kesicilere başvurulur.

Porfiria için kullanılan çözümlerden en önemlisi ise güneş ışığından mümkün olduğu kadar uzak durmaktır. Güneş ışığına doğrudan maruz kalmaz hastalar için çok tehlikeli olabilir.