İyot Eksikliği Belirtileri ve Tedavisi
Great Lakes, Appalachian ve Northwestern ABD bölgelerinde, 1920 yıllarından önce iyot eksikliği çok yaygın olarak yaşanan bir sorundu. İyot tuzunun takviye olarak alınması ile iyot eksikliği önlenmiştir. Ayrıca, farklı ülkelerde Dünya nüfusunun %30’u diyet yolu ile yeterli iyot almıyor ve iyot eksikliği önemli bir halk sağlığı olmaya devam ediyor.
Vücut tarafından üretilmeyen, besin yolu ile alınan kimyasal bir elementtir. Tiroid bezinin büyümesini kontrol altına alma ve tiroid hormonunun çalışmasında önemlidir. İnsan vücudunda iyot yeterli miktarda karşılanmazsa, tiroid seviyelerinin düşmesine ve bir çok sağlık sorununa neden olur. Genellikle dünyadaki en yaygın sağlık sorunlarının başında iyot eksikliği gelmektedir.
İyot eksikliği hamilelik döneminde ve bebeklerde zeka geriliği ve beyin hasarı gibi çok ciddi sorunlara neden olabilirken, yetişkinlerde ise troid bezi büyümesine neden olur. İyot eksikliğini önlemek için, iyot ile zengin tuz tüketmek, hastalıkların önlenmesi için gerekli bir ihtiyaçtır.
İyot Eksikliği Nedir?
İyot eksikliği, hasarlı hücreleri onaran, büyümeyi kontrol eden ve sağlıklı bir metabolizmayı destekleyen tiroit bezini direkt olarak etkileyen iyot elementinin vücuda yeterli oranda alınamamasına denir.
Günlük İyot İhtiyacı
- 1-3 yaş arası: 200 mcg.
- 4-8 yaş arası: 300 mcg.
- 9-13 yaş arası: 600 mcg.
- 14-18 yaş arası: 900 mcg.
- 19 yaş ve üstü yetişkinler: 1,100 mcg.
İyot Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
Tiroid hormonunun çalışabilmesi için vücudun belirli miktarda iyota ihtiyacı vardır. Tiroid hormonu vücut için önemli fonksiyonları ve metabolizmayı kontrol eder. İyot eksikliği düşük tiroid fonksiyonunun tek sebebi değildir fakat tiroid sorunlarına neden olan en önemli faktördür.
Vücut doğal yollardan iyot üretmez, bu nedenle dışarıdan gıda yolu ile iyot içeren besinler tüketilmelidir.
- Yetişkinlerin günlük iyot ihtiyacı 150 mcg’dir.
- Hamile ve emziren kadınlar için bu ihtiyaç 200 mcg’dir.
İyot bulunan bazı gıdalar;
- Deniz ürünleri,
- Yumurta,
- Fındık,
- Et ürünleri,
- İyotlu sofra tuzu,
- Ekmek.
Dünyada 2 milyar insan iyot eksikliği yaşamaktadır. Gelişmiş ülkelerde, insanlar yeterince sağlıklı besin bulamaz ve beslenemez. Hamilelerin yetişkin bireylerden daha fazla iyota ihtiyacı vardır. Bu nedenle yüksek iyot içeren gıdalar tüketmeleri gerekmektedir.
En yaygın iyot eksikliği nedenleri;
- İyot açısından fakir toprakta yetişmek,
- İyot içermeyen besinler tüketmek,
- İyotu vücudun işleyememesi.
Bunların dışında karnabahar, şalgam, lahana gibi antitroit bileşikler içeren besinlerde, tiroid bezine iyodun taşınmasını engeller ve bu da yetersizliğe neden olur. Bu besinler dengeli tüketilmelidir. İyot eksikliği açısından risk altında olan kişilerde bu durum doğal nedenlerdendir.
Bu kişiler;
- Hamile kadınlar,
- İyotlu sofra tuzu kullanmayan kişiler,
- Veganlar,
- Vejetaryen.
İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Boyunda Tiroid Bezlerinin Şişmesi
İyot eksikliği boynun ön kısmında bulunan guatr adı verilen troit bezinin şişmesine neden olur. Boynun önündeki küçük, kelebek şeklindeki oluşuma tiroid bezi denir. Kanda TSH seviyesi yükseldiği zaman, tiroid bezi tiroid hormonunu yapmak için iyot kullanır. Fakat vücutta tiroid eksik olduğu zaman, işlevini yeterince yapamaz. İyot yetersizliğinde tiroid bezi olmasından daha fazla çalışır bu da, tiroid hücrelerinin çoğalmasına ve büyümesine neden olur. Sonuç olarak guatr ortaya çıkar. Bu tarz çoğu sağlık sorunu iyot alımı ile tedavi edilebilir. Fakat zamanında tedavi edilmez ise, guatr kalıcı hasara neden olur.
Düşük Tiroid Hormon Seviyeleri (Hipotiroidizm)
Hipotiroidi, genel olarak aşağıdaki sorunlara neden olur;
- Soğuğa karşı fazla hassasiyet,
- Aşırı yorgunluk,
- Kuru cilt tipi,
- Kabızlık,
- Yüzün şişmesi,
- Kas güçsüzlüğü,
- Fazla kilo almak,
- Kas, eklemler de fazla ağrı ya da sertleşme,
- Yüksek kan kolesterol düzeyi,
- Kalp hızında yavaşlama,
- Saç dökülmesi ve seyrekleşmesi,
- Depresyon,
- Hafızada zayıflama,
- Fazla ağrılı adet dönemi.
Fazla Kilo Alımı
İyot eksikliğinin belirgin özelliklerinden biri de beklenmeyen kilo alımıdır. Tiroid hormonları için yeterli iyot olmaması halinde meydana gelir. Tiroid hormonu vücudunuzdaki gıdaları enerjiye ve ısıya dönüştüremediğinde, metabolizma hızınızı kontrol edemez, bu da kilo almanıza neden olur. Tiroid hormonu seviyeniz normalinden düşük olduğunda, vücut kendini istirahatte alarak daha az kalori yakmanıza neden olur. Bu durum maalesef, yediğiniz yiyeceklerden daha fazla kalori almanız demektir.
Günlük beslenmenize yeterli miktarda iyot ekleyerek, yavaşlayan metabolizmanızın hızlanmasını sağlayarak, vücudunuz olması gereken tiroid hormonunu üretmenize olanak sağlar.
Fazla Yorulma ve Zayıflık
Yapılan bazı araştırmalarda tiroid hormonu düşük olan kişilerde yorgunluk, halsizlik ve zayıflık olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum tiroid hormonlarının vücuda gereken enerjisini kazanmada yardımcı olduğu için meydana gelir.
Seviyeler normalinden düşük olduğu zaman, vücudun yeterli enerji kazanmasına yardımcı olamaz. Vücut gereken enerjiyi kazanamadığı için yorgun ve halsiz hissetmenize neden olur.
Saç Dökülmesi
Saç köklerinin büyümesini tiroid hormonları kontrol eder. Seviyelerin düşmemesi için ihtiyaç olan iyot karşılanmadığında, tiroid hormon seviyesi düşer. Sonrasında saç kökleri yenilenmeyi durdurur. Zamanla saç dökülmesine, saçın beslenmemesine ve güçsüzleşmesine neden olur. Bu nedenle saç dökülmesi olması beklenen belirtiler arasındadır.
700 kişi ile yapılan bir çalışma da, iyot yetersizliği nedeni ile düşen tiroid hormon seviyelerinin 700 kişinin %30’unda saç dökülmesine neden olduğu tespit edilmiştir.
Kuru Cilt
Yapılan araştırmalarda iyot eksikliğinin, birçok insanda cilt kuruluğuna neden olduğu tespit edilmiştir. Yeterli iyot içeren tiroid hormonları cilt hücrelerinin yenilenmesini sağlar. Fakat tiroid hormon seviyeleri düştüğü zaman, bu yenilenme meydana gelmez ve kuruyan, dökülen cilde neden olur.
Ayrıca, vücudun ter düzenine yardım eder. İyot eksikliği ile meydana gelen tiroid hormon seviyesinin düşük olması, normal seviyelere sahip kişilere oranla daha az terlerler. Terlemek vücudun nemli kalmasına yardımcı olduğu için, ter eksikliği de kuruyan cilde neden olur.
Fazla Üşümek ve Soğuğa Karşı Hassasiyet
Soğuğa karşı fazla hassasiyet en yaygın belirtileri arasındadır. Yapılan bazı araştırmalarda, tiroid hormon seviyelerinin düşük olduğu kişilerin %80’inde soğuğa normalden fazla duyarlığı olduğu tespit edilmiştir.
Metabolizma hızını kontrol etmeye, tiroid hormonlarının yardım ettiği göz önünde bulundurulduğunda, tiroid hormon seviyelerinin yavaşlamasına neden olur. Normalinden daha yavaş çalışan bir metabolizma olması gerekenden daha az ısı üretir ve buda normalden daha fazla soğuk hissetmesine neden olur.
Kalp Atım Hızında Değişiklikler Meydana Gelir
Kalp atış hızı, kalbin dakikada kaç kere attığının ölçüsüdür. Kalp atış hızı iyot seviyelerinden etkilenir ve eksikliğinde normalinden daha yavaş atarken, fazlası da kalbin normalden hızlı atmasına neden olur. Olması gerekenden çok eksik ise kalbin anormal şekilde yavaş atmasına neden olur. Bu da kendinizi sersem, yorgun, zayıf hissetmenize hatta bayılmanıza bile neden olur.
Hafızada Zayıflık ve Sorun Öğrenme
Hafızada hatırlama yeteneğinin azalmasına ve öğrenmede geriliğe neden olur. 1000’den fazla kişi ile yapılan bir çalışmada, tiroid seviyeleri düşük olan ve yüksek olan kişiler karşılaştırıldığında, yüksek olan kişilerin, öğrenme ve hafıza testlerinde daha iyi olduğu tespit edilmiştir.
Önemli görevlerinden biri de beynin büyümesine ve gelişmesine yardım etmektir. Bu nedenle tiroid hormonu yapmak için ihtiyacı olan iyotun eksik olması, beyin gelişiminini azaltabilir.
Yapılan başka bir çalışmada, hafızayı kontrol eden beynin parçası hipokampüsün, düşük tiroid hormon seviyesi olan kişiler de daha küçük göründüğü tespit edilmiştir.
Hamile Kadınlarda Bazı Sorunlara Neden Olabilir
Günümüzde bir çok hamile kadın iyot eksikliği riski altında kalır. Bunun nedeni de, kendileri ve karnında ki bebeği için günlük ihtiyacı olan yeterli miktarda iyot tüketmeleri gerektiğidir. İki kişi olmaları ile vücudun ihtiyaç duyduğu besin değerlerinde de artış söz konusudur. Bu artan talep, bebeğin anne sütü yolu ile iyot alması laktasyon boyunca devam etmektedir.
Hamilelik ve emzirme döneminde, yeterli miktarda iyot tüketmemek, hem anne hem de bebek için bir takım yan etkilere neden olabilmektedir.
Annelerde yaşanan sorunlar;
- Guatr,
- Zayıflık,
- Yorgunluk,
- Üşüme hissi.
İyot eksikliğinin bebeklerdeki belirtileri
Bebeklerde ise beyin gelişimini ve fiziksel büyümeyi engeller.
- Boğulma riski,
- Genişleyen dil,
- Yüzün şişmesi,
- Kabızlık,
- Kasların zayıf olması,
- Aşırı uyku hali.
Çocuk ve gençlerde ise iyot eksikliği belirtileri
- Dişlerin gelişiminde gecikme,
- Büyümede zayıflık,
- Ergenlikte gecikme,
- Zihinsel gelişimde zayıflık.
Ağır ve Düzensiz Regl Dönemi
Regl dönemleri ağır ve düzensiz geçer. Bu durumda, tiroid hormonlarını yapan iyotun eksik olması ile ilgilidir. Yapılan bir çalışmada, tiroid hormon seviyeleri düşük olan kadınların, sağlıklı kadınlara oranla düzensiz regl dönemi yaşadığını tespit etmiştir. Ayriyeten yapılan araştırmalarda sık sık regl döneminde ağır kanama yaşadıklarını göstermiştir.
Bilişsel konulardaki belirtiler;
- IQ seviyesinin düşük olması,
- Öğrenmede zorluk çekmek,
- Zihinsel engel (çocuklarda).
Not
Avrupa ve 3. Dünya ülkeleri düşük iyot seviyelerine sahip olan ülkelerdir. İyot eksiklikleri özellikle toprak ve gıdalarda düşük olması nedeni ile meydana gelir. Vücut tiroid hormonu yapmak için iyot kullanır. Bu nedenle iyot eksikliği vücudun tiroid hormonu üretememesi ile hipotiroidizme neden olur.
Eksikliği önlemek oldukça kolaydır. Günlük yemeklerinize iyotlu sofra tuzu kullanarak, vücudun ihtiyacı olan iyotu karşılamanız mümkündür.
İyot Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
İyot eksikliği tedavi edilmediği takdirde ciddi hastalıklara yol açmaktadır. Bu hastalıklar:
Hastalıklar
- Hipodermize yol açar,
- Kalp hastalığı,
- Kalbin genişlemesi
- Kalp yetmezliği
- Depresyon
- Bilişsel bozulma,
- Akıl sağlığı sorunları,
- Periferik sinirlerinde zarar,
- Kadınlar da kısırlık.
Hamile kadınlarda iyot eksikliği tiroid seviyelerinin düşük olmasına neden olduğu için, bu durum çocuklarının dünyaya kusurlu gelmesine neden olur.
Hamile kadınlarda
- İstenmeyen düşük,
- Ölü doğum,
- Erken doğum,
- Yenidoğan bebeklerde konjenital anormallikler.
- Ağır olan vakalar da ise kretinizm denilen ciddi durumlara neden olur.
- Myxedema denilen fakat nadir görülen, hayatı tehdit eden komplikasyona neden olur.
Myxedema Belirtileri
- Uyuşukluk ve uyuşukluğun hemen ardından gelen aşırı yorgunluk,
- Bilinçsizlik,
- Soğuk ve sıcaklara aşırı tahammülsüzlük.
Myxedema komaya, hipotiroidizmi olan kişilere neden olur. Acil tedavi gerektiren ciddi bir durumdur. Belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız hemen uzman doktora danışmalısınız.
İyot Eksikliği Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
En iyi tedavi yöntemi iyot içeren sağlıklı besinler tüketmektir. Günlük beslenmenizde yeterli miktarda iyot yok ise iyot takviyesi almanız gerekmektedir.
Besinlerden yeterli miktarda iyot alamayan kişiler;
- Vejeteryan,
- Vegan,
- Hamile kadınlar.
Vücut tarafından en kolay emilen, potasyum içeren iyot takviyeleridir. Potasyum iyodür içeren takviyeleri tercih edebilirsiniz. Fakat günde en fazla 150 mcg takviye almalı, fazlasını almaktan kaçınmalısınız. Aşırı iyot yüklemesi tiroid açısından eksikliği gibi zararlı olur. İyot eksikliği olan kişiler beslenme şeklini değiştirip, takviye alarak tedavi edilebilirler.
Ciddi hastalık olan myxedema hastalarının mutlaka hastaneye yatması gerekmektedir. Uzman doktorlar tarafından intravenöz sıvıları ve diğer tedavi yöntemleri ile tiroid hormonları da uygulanmaktadır.
İyot Eksikliği Nasıl Test Edilir?
Eğer iyot eksikliğiniz olduğunuz düşünüyorsanız, bir doktora başvurmalısınız. Doktorunuz eksikliğini tespit etmek için farklı yola başvurur.
Bunlar;
- İdrar testi,
- Kan testi,
- İyot düzeltme eki testi,
- İyot yükleme testi.
İdrar Testi
Diğer iyot testleri kadar kesin olmamakla birlikte an basit ve en hızlı yapılan testtir. İdrar verdikten sonra ölçümler yapılır ve bir kaç dakika içinde sonuç alınır.
Kan Testi
Vücuttaki iyot seviyelerini öğrenmek için yapılan doğru ve basit bir testtir. Sonuç almak idrar testinden daha uzun sürer.
İyot Düzeltme Eki Testi
Bu test, uzman doktor tarafından cildinize iyot düzeltme ekini boyayıp, 24 saat sonra nasıl göründüğünü kontrol ettiği bir testtir. Eğer iyot eksikliğiniz yok ise cildinize yapıştırılan yama 24 saat dolmadan kaybolur. Fakat iyot eksikliğiniz var ise, iyot cilde daha hızlı şekilde emilir. Bu test çok doğru değildir fakat ucuz ve hızlı bir testtir.
İyot Yükleme Testi
İyot yükleme testi ne hızlı, ne de uygun bir testtir. Ama yapılan testlerin içinde en doğru sonucu veren testtir. 24 saat içinde idrarınızda ne kadar iyot salgıladığınızı ölçer. Bu uygulamada 24 saat içerisinde her idrarı saklamalısınız.
İyot Fazlalığı Nedir?
Vücudun gereken iyot ihtiyacından daha fazla takviye almasından dolayı kaynaklanır. Sadece yiyeceklerden kaynaklanan iyot fazlalığı mümkün değildir. Yetişkin bir birey günde 1,100 mcg kadar iyot alabilirler.
Bir kereye mahsus fazladan iyot takviyesi alımı zehirlenmelere neden olmaz, fakat sürekli almak iyot fazlalığı riskini arttırır. Tiroid hormonlarında düzensizliğe ve tiroid hormonunun üremesine neden olur. Genel olarak 1 hafta süren tiroid hormonu üretiminde düşüşe neden olan, Wolff-Chaikoff etkisi denen bir soruna neden olur.
Kullandığınız bir takım ilaçlar da iyot fazlalığına neden olabilir. Amiodarone denilen, kalp atım hızını ve ritmini düzenlemek için kullanılan 200 mg ilacın her tabletinde 75 mg iyot vardır. Bu iyot miktarı günlük almanız gereken iyot miktarından kat be kat fazladır. Yaş gurubunuz için önerilen iyot miktarından daha fazlasını tüketmeniz, iyot zehirlenmesine yol açar.
İyot Fazlalığı Belirtileri Nelerdir?
Belirtileri vücudunuzda ne kadar fazlalığın olduğuna bağlıdır olarak değişiklik gösterir. Bu nedenle hafif iyot fazlalığı ve şiddetli iyot fazlalığı olarak ikiye ayrılmaktadır.
Hafif İyot Fazlalığı Belirtileri
- İshal,
- Ağızda yanma hissi,
- Mide bulantısı ve kusma.
Şiddetli İyot Fazlalığı Belirtileri
- Koma,
- Nabızda zayıflama,
- Hava yollarında şişme,
- Maviye dönmek (siyanoz).
Fazla iyot tüketmek, iyottan kaynaklı hipertiroidizme neden olur. Genel olarak, tiroid fonksiyonları için kullanılan iyot takviyesi alımı ile meydana gelir.
Belirtileri;
- Kalp atış hızında hızlanma,
- Kaslarda güçsüzlük,
- Cildin fazla sıcak olması,
- İstenmeyen ve fazla kilo kaybı.
İyot Fazlalığı Hangi Hastalıklara Yol Açar?
İyot Fazlalığı ve Hipotiroidizm
Herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan kişilere yüksek doz iyot verildiği zaman, bir takım bazı uyum mekanizmalarının devreye girmesine sebep olur. Akut olarak yüksek dozda verilen iyot, transportasyonu ve organifikasyonu azaltarak T4 düzeyi düşer. Bu duruma ise Solf-Chaikoff etkisi denmektedir. Genel olarak insanlarda bu etki geçici olarak seyreder.
Serum düzeyi zamanla yükselen iyodun tiroide girmesi ile tirod içinde oluşan organik iyodürü önlediğine, bu nedenle iyotun tiroide olan inhibe edici etkisinin de verilen doza bağlı olarak devam edemediğine inanan bir kesim vardır.
Normal koşullar göz önüne alındığı zaman, sağlıklı insanlarda ki iyodun hipotiroidizm etkisi geçicidir. Fakat tiroid bozukluğu olan kişilerde, aşırı iyot hipotiroidizme neden olabilir. Toksit nodüler guatrı olan kişiler, graves hastası olanlar, lityum tedavisi görenler, iyot yetersizliği olanlar, haşimoto tiroidinden şikayet edenler, graves rahatsızlığı tedavi edilip ötiroidili yapılmış hastalar, kronik iyot tedavisine fazla duyarlı kişilerdir. İyot takviyeleri kullanmaya başladıkları zaman, hipotiroidizm septomlarının görülmesine neden olur.
İyot Fazlalığı ve Tirotoksikozlar
Hipertiroide neden olur. Tirotoksikoz çeşiti ise coğrafik yere göre, tüm tirotoksikozların %0,25’i ile %10’u arasında değişmektedir. İyot fazlalığına bağlı, tirotoksikoza yol açan bozukluklar tam anlamı ile açığa kavuşmamıştır. Guatrın yaygın olduğu yerlerde iyotun bu etkisi daha çok görülmektedir. Tiroid içerisinde otonomik nödüller var ise ya da serumlar da tiroidi uyarıcı maddeler dolaşıyor ise tirotoksikoz belirtilerinde gelişme yaşanabilir.
İyot İçeren Besinler Nelerdir?
- Patates,
- Yumurta,
- Süt ve süt ürünleri,
- İyotlu tuz,
- Kristal deniz tuzu,
- Kızılcık,
- Beyaz ekmek,
- Soya fasulyesi,
- Ispanak,
- Sarımsak,
- Pirinç,
- Makarna,
- Kırmızı et,
- Pazı,
- Kabak,
- Dondurma,
- Maden suyu,
- Şalgam,
- Muz,
- Çilek,
- Kuru erik,
- Konserve mısır.
Tuzlu Su Balıkları
Derin sularda ve okyanuslar da yaşayan balıklar yüksek miktarda iyot içerir.
En çok iyot içeren balıklar
- Ton balığı,
- Morina balığı,
- Mezgit.
100 gram yağsız tuzlu su balıklarında ortalama 100 mcg iyot vardır. 84 gram konserve ton balığında, 17 mcg, 200 gram bir balık sizin günlük iyot ihtiyacını karşılamaktadır. İhtiyacınız olan iyotu kabuklu deniz ürünlerinden de karşılayabilirsiniz.
Bunlar
- Deniz yosunu,
- Karides,
- Istakoz.
7 gram kurutulmuş deniz yosunun da, 4500 mcg iyot bulunur. 100 gram ıstakozda bulunan iyot miktarı 100 mcg iken, ıstakoz sizin için önemli iyot kaynağıdır.
